مواضع نمایندگان مجالس اول تا چهارم مشروطه در قبال امتیازات خارجی

ایران از ابتدای دوره قاجاریه وارد مناسبات نظام سرمایه دارای و استعماری گشت. دو کشور روسیه و انگلستان از ابتدای دوره قاجار بتدریج رقابت خود بر سر تسلط سیاسی و اقتصادی بر ایران را آغاز کردند. نتیجه چنین روابطی منجر به اعطای امتیازات بی حد و حصر و لجام گسیخته به دو کشور مزبور گردید. از بین رفتن استقلال ایران در کنار استبداد داخلی و ناکارآمدی نظم موجود در ایران منجر به شکلگیری نهضت مشروطه گردید. از آنجا که دخالت بیگانگان یکی از عوامل مهم در نهضت مشروطه بود حال انتظار می رفت با استقرار مجلس امر نظارت بر معاهدات و امتیازات خارجی چه در گذشته و چه در آینده، توسط نمایندگان به دقت مورد بررسی قرار گیرد. بررسی فوق در پی پاسخگویی به این سوال است که نقش اساسی مجالس اول تا چهارم درباره مسئله امتیازات واگذار شده به دول خارجی دردوره گذشته و به هنگام برپایی خود این مجالس چگونه بوده و چرا چنین مواضعی را اتخاذ نموده اند. برای پاسخگویی به چنین پرسشی با دو روش ترکیبی توصیفی و تحلیلی به بررسی داده ها پرداخته می-شود تا زوایای پیدا و پنهان این موضوع روشن شود. از همان ابتدای تدوین قانون اساسی، مشروطه خواهان با گنجاندن موادی در رابطه با روابط خارجی و اعطای امتیازات نشان دادند نظارت بر این امور را از واجبات کارکردی مجلس می دانند. در اصل بیست و چهارم قانون اساسی مقرر شده بود تمامی معاهدات، امتیازات و کنتراتهای داخلی و خارجی باید به تصویب مجلس برسد تا به صورت قانونی درآید. در طول ادوار یک تا چهارم مشروطه به کرات راجع به مسئله امتیازات خارجی بحث هایی به میان آمد و نمایندگان نظرات خود را اعلام می کردند. اما نکته اساسی در اینجاست که این مواضع به واسطه نابسامانی های کلی نظام مشروطه هیچ گاه جنبه عملی نمی یافت.